Η Λήψη Αποφάσεων και το Εκπαιδευτικό μας Σύστημα

    Άρθρο του καθηγητή Βασίλη Τσίαντου.

Στο εκπαιδευτικό μας σύστημα διδασκόμαστε γλώσσα, μαθηματικά, ιστορία, γεωγραφία και άλλα πολλά χρήσιμα μαθήματα. Φυσικά, ακολουθεί και η ειδική γνώση που χρειαζόμαστε για να στηρίξουμε τις απαιτήσεις του επαγγέλματος που θα επιλέξουμε. Πόσα, όμως, από αυτά που διδασκόμαστε είναι αναγκαία για την ζωή μας;

Η ειδική γνώση που αποκτάμε είναι ικανή να μας οδηγήσει στην υπόλοιπη ζωή μας;

Θυμάμαι τον αείμνηστο Δημήτρη να με ρωτάει στα φοιτητικά μου χρόνια, πώς γίνεται ένας καθηγητής Πανεπιστημίου ενώ είναι τόσο καλός στο γνωστικό του αντικείμενο, να μην μπορεί να κατανοήσει απλά πράγματα και να δίνει απαντήσεις ή να κάνει πράγματα που θα τα  απέφευγε και ένας απόφοιτος του δημοτικού;

Ο Δημήτρης δεν είχε αποφοιτήσει από το τμήμα που σπούδαζε και ασχολήθηκε με τις εκδόσεις. Έτσι, λόγω επαγγέλματος εξέδωσε πολλά πανεπιστημιακά συγγράμματα και είχε έρθει σε επαφή με πολλούς πανεπιστημιακούς, οπότε γνώριζε τι έλεγε. Ο ίδιος διάβαζε σε όλη του την ζωή. Τους «Νόμους» του Πλάτωνος, αντικείμενο μελέτης μου το τελευταίο διάστημα, τους μελετούσε από τα σαράντα του και πολλά σημεία τους τα γνώριζα από τα φοιτητικά μου χρόνια, αποκύημα των συζητήσεων που είχαμε, παρ’ όλη την διαφορά ηλικίαςμας.

Όταν απέκτησα τους μεταπτυχιακούς τίτλους σπουδών και το διδακτορικό, αλλά και με την συσσώρευση των ετών στις πλάτες μου, κατάλαβα αυτό που ήθελε να μου πει. Ο Δημήτρης ήταν σωκρατικός στην φιλοσοφία του, αλλά και στην ζωή του. Πίστευε στην απλότητα της ζωής, αλλά και στους ειδικούς ταυτόχρονα.

Τα ίδια ερωτήματα θέτει και ο αγαπητός αρθρογράφος στο http://www.grethexis.com/, στο κείμενό του με τίτλο «Ο μορφωμένος άνθρωπος», που έπεσε στην αντίληψή μου αφού είχε σχηματισθεί η ιδέα του άρθρου στο μυαλό μου και αφού είχα γράψει ήδη το μισό. Άρα, οι απορίες αυτές είναι κοινές με αρκετούς συμπατριώτες μας. Ο παραπάνω αρθρογράφος μάλιστα γράφει ότι ο Ισοκράτης στον «Παναθηναϊκό Λόγο» του αναφέρει τις προϋποθέσεις, κατ’ εκείνον, ώστε να θεωρηθεί κάποιος μορφωμένος. Θα αναφερθούμε σε επόμενο άρθρο στις απόψεις του Ισοκράτη για το θέμα του μορφωμένου ανθρώπου (Ισοκράτης, «Παναθηναϊκός», 30-32). Ενδιαφέρουσες είναι και οι απόψεις του Πλάτωνα για το θέμα αυτό.

Η γνώμη των ειδικών μετράνε στα ειδικά ερωτήματα και σε αυτούς θα πρέπει να ανατρέχουμε.

Στα θέματα της πολιτικής τώρα, η απόφαση θα πρέπει οπωσδήποτε να ανατίθεται στον πολιτικό, αφού έχει «ακούσει» τις γνώμες των ειδικών. Άρα, θα πρέπει να διαθέτει ο πολιτικός ικανή κριτική ικανότητα, ώστε να αντιληφθεί γρήγορα τις προτάσεις των ειδικών και να αποφασίσει, σε πολλές περιπτώσεις πολύ γρήγορα για το τι θα πρέπει να κάνει. Αναφέραμε την λέξη απόφαση και θεωρήσαμε σαν δεδομένο ότι ο πολιτικός διαθέτει κριτική σκέψη και ότι μπορεί να αποφασίζει ορθά.

Δεν θα ασχοληθούμε, όμως, στο άρθρο αυτό με τις πολιτικές αποφάσεις, αλλά κυρίως με την ζωή του κοινού ανθρώπου, ο οποίος χρειάζεται να λάβει χιλιάδες αποφάσεις κατά την διάρκεια της ζωής του. Έτσι, πιστεύω, ότι είναι απολύτως λογικό το παρακάτω ερώτημα. Πότε μάθαμε να παίρνουμε αποφάσεις για την καθημερινή ζωή μας; Σε ποιο μάθημα ή σε ποιο γνωσιακό υπόβαθρο στηριζόμενοι, λαμβάνουμε τις αποφάσεις μας; Ο Μάθιου Λίπμαν (Mathew Lipman, 1923-2010) στο βιβλίο του «Η σκέψη στην εκπαίδευση» το 2003, έγραψε ότι «τα τελευταία χρόνια έχουμε όλο και μεγαλύτερη επίγνωση της αβύσσου που χωρίζει τη σκέψη για την οποία μας προετοίμασε τα σχολείο από τις αποφάσεις τις οποίες καλούμαστε να πάρουμε στην καθημερινή μας ζωή» (σελ. 228).

Ασφαλώς, δεν είναι γνωστή η ρήση του Δημοσθένη στον λόγο του «Περί Ειρήνης», ότι η λήψη απόφασης είναι δύσκολη και προβληματική δουλειά από την φύση της («δυσκόλου δ’ ὄντος φύσει καὶ χαλεποῦ τοῦ βουλεύεσθαι», 2). Γιατί το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν επενδύει στην κριτική σκέψη και την λήψη αποφάσεων;

Η κριτική σκέψη πηγάζει, κατά τους ειδικούς, από την μέθοδο των ερωταποκρίσεων του Σωκράτη.

Στην συνέχεια ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης και οι σκεπτικοί φιλόσοφοι συνέχισαν την παράδοση, με την προσθήκη και νεώτερων φιλοσόφων, όπως ο Καρτέσιος, και στα πιο σύγχρονα χρόνια ο Τζών Ντιούι (John Dewey, 1859-1952) και άλλοι. Το τι είναι η κριτική σκέψη δεν είναι και εύκολο να προσδιοριστεί, αλλά ένας αποδεκτός ορισμός δίνεται από τον Ντιούι στο βιβλίο του «Πώς σκεφτόμαστε (How we think, 1933)».

Γράφει, συγκεκριμένα, ο Ντιούι ότι η αναστοχαστική σκέψη, την οποία εξομοιώνει με την κριτική σκέψη, είναι η «ενεργός, επίμονη και προσεκτική εξέταση κάθε πεποίθησης ή υποτιθέμενης μορφής γνώσης υπό το πρίσμα των λόγων που την υποστηρίζουν και των περαιτέρω συμπερασμάτων στα οποία τείνει».

Πολύπλοκος ορισμός, αλλά αν τον αναλύσουμε θα αντιληφθούμε ότι τις περισσότερες φορές κάθε άλλο παρά εξετάζουμε «επίμονα και προσεκτικά» κάθε πεποίθηση για να καταλήξουμε στην πιο ενδεδειγμένη, ώστε αυτή να ακολουθήσουμε.

Τις πιο πολλές φορές αποφασίζουμε στο λεπτό χωρίς να εξετάσουμε κάθε πιθανή περίπτωση.

Έτσι, οδηγούμαστε σε λάθη, τα οποία εάν συσσωρευθούν δημιουργούν ένα μεγάλος λάθος.

Επομένως, από όλα τα παραπάνω βγαίνει το συμπέρασμα ότι η κριτική σκέψη απαιτεί

«επίμονη και προσεκτική εξέταση κάθε πεποίθησης».

Επιπλέον, η κριτική σκέψη είναι αναγκαία για την λήψη απόφασης.

Επίσης, η λήψη αποφάσεων είναι «δύσκολη και προβληματική δουλειά από την φύση της».

Άρα, απαιτεί και αυτή σοβαρή ενασχόληση.

Οπότε γεννάται το ερώτημα πότε θα μάθουμε να διαθέτουμε κριτική σκέψη και να λαμβάνουμε ορθές αποφάσεις;

Μήπως, η έλλειψη κατάλληλης εκπαίδευσης σε θέματα, όπως αυτά που αναλύσαμε, την κριτική σκέψη και την λήψη αποφάσεων, αποτελεί τον λόγο για τον οποίο η ελληνική κοινωνία μαστίζεται από λανθασμένες επιλογές, είτε προσώπων στον δημόσιο βίο, είτε πολιτικών σε διάφορα θέματα, είτε σε προσωπικό επίπεδο;

Βασίλης Τσιάντος

 Αντιπρόεδρος της Αρχής Διασφάλισης της Ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση (ΑΔΙΠ)

 Καθηγητής Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος