Η γοητευτική δύναμη της (κρυφής) πλάνης στις αποφάσεις μας

του Σπύρου Λαβράνου*

Εκείνο το Σαββατοκύριακο, της 13ης και της 14ης Σεπτεμβρίου του 2008, ο τότε υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Henry Paulson, ο πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας της χώρας Ben Bernanke και ο πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας της Νέας Υόρκης Timothy Geithner, δούλεψαν πυρετωδώς, προσπαθώντας να οργανώσουν τη διάσωση της Επενδυτικής Τράπεζας Lehman Brothers Holdings Inc από τον ιδιωτικό τομέα.

Εκείνη την ώρα, μόνον η αμερικανική κυβέρνηση ήταν σε θέση να τείνει χείρα βοηθείας στη Lehman. Οι πελάτες και οι δανειοδότες της την εγκατέλειπαν, φοβούμενοι ότι θα δήλωνε αδυναμία πληρωμών. Κάποιος, έτοιμος να βάλει βαθιά το χέρι στην τσέπη, έπρεπε να τη στηρίξει ώστε να ανακτηθεί η εμπιστοσύνη σ’ αυτήν.

Οι συνήθεις εξηγήσεις που δίνουν έκτοτε οι κ. Paulson και Bernanke είναι ότι δεν είχαν επιλογή λόγω της ισχύουσας νομοθεσίας.

Το υπουργείο των Οικονομικών δήλωσε ότι αδυνατούσε να προβεί σε «επενδύσεις».

Η Κεντρική Τράπεζα θα μπορούσε να χορηγήσει δανεισμό, μόνον όμως εάν η τράπεζα θα ήταν σε θέση να της παράσχει ικανές εγγυήσεις. Αυτές ήταν ανύπαρκτες.

Αυτές οι εξηγήσεις δίνονται τώρα, τότε όμως δινόταν αλλού η έμφαση.

«Ουδέποτε σκέφθηκα ότι ήταν σωστό να διακινδυνεύσουμε χρήματα των φορολογουμένων για να λυθεί το πρόβλημα της Lehman»,

δήλωνε ο κ. Paulson. (Kathimerini.gr 18/09/10 Οι αμερικανικές αρχές δεν θέλησαν να διακινδυνεύσουν δημόσιο χρήμα). 

Όταν η Αμερικανική κυβέρνηση, υπό Υπουργίας του Henry Paulson, άφησε την Lehman Brothers να πτωχεύσει, ο εν λόγω Υπουργός είχε υπολογίσει ότι τα χρέη της Επενδυτικής Τράπεζας δεν ξεπερνούσαν τα $60 δις.

Σκέφτηκε λοιπόν ότι αν την αφήσει να κλείσει, θα δώσει ένα μάθημα στους υπόλοιπους και με το πολύ $100 δις θα κάλυπτε τη «μαύρη τρύπα» που θα άνοιγε η κατάρρευση της Lehman.

Εκείνο που δεν είχε υπολογίσει ήταν τα στοιχήματα τα οποία είχαν γίνει για το αν η Lehman θα κλείσει.

Στοιχήματα τα οποία είχαν βάλει άλλες τράπεζες, επενδυτικές και μη, τα οποία ήταν τόσο αλληλένδετα που τελικά κατέληξαν να είναι αδύνατον να υπολογιστεί το χρηματικό ποσό που χρειαζόταν για να καλυφθεί το κενό που άφησε στο χρηματοπιστωτικό σύστημα η Lehman.

Διαβάζοντας  τα παραπάνω μπορεί κάποιος να αναρωτηθεί πως είναι δυνατόν decision makers τέτοιου επιπέδου  και κύρους να λαμβάνουν αποφάσεις που οδηγούν σε τέτοια δραματικά αποτελέσματα;

Και γενικότερα μπορεί κάποιος να αναρωτηθεί πως είναι δυνατόν να λαμβάνουμε αποφάσεις με δραματικά αποτελέσματα για τη ζωή, τις δουλειές, την κοινωνία και το περιβάλλον μας;

Για τη διαδικασία λήψης αποφάσεων στον άνθρωπο, σε ομάδες και σε μεγάλους οργανισμούς, έχουν γραφτεί χιλιάδες σελίδες από καταξιωμένους επιστήμονες και ερευνητές. Επίσης πολλά έχουν γραφτεί για το κατά πόσον η διαδικασία και το αποτέλεσμά της σχετίζεται με τη λογική ή το συναίσθημα, αν είναι συνειδητή ή όχι και αν βασίζεται σε υποθέσεις, σε ανάγκες ή αξίες.

Θα έλεγε κανείς ότι δεν υπάρχει κάτι πια το ανεξερεύνητο σε αυτό. Αν είσαι manager και χρειάζεσαι βοήθεια για να λάβεις “καλύτερες” αποφάσεις, σίγουρα θα βρεις κάτι (μέθοδο/ βήματα/ μοντέλο κτλ) που ταιριάζει στην εταιρεία και στην προσωπικότητα σου. Και πολύ εύκολα.

Όμως λιγότεροι γνωρίζουν ότι σε αυτή την διαδικασία υπάρχουν από τη φύση της προκαταλήψεις / bias που οδηγούν τις τελικές μας αποφάσεις και πράξεις.

Μερικές cognitive bias

(υπάρχουν πολλών ειδών πλάνες: belief – social -memory-behavioral) είναι:

• Συγκεντρώνουμε πληροφορίες που συνήθως στηρίζουν συγκεκριμένες κατευθύνσεις, αγνοώντας άλλες που είναι σημαντικές.
• Τερματίζουμε πρόωρα το ψάξιμο πληροφοριών, νιώθοντας επαρκείς.
• Έχουμε θετική ματιά και αισιοδοξία.
• Αποδεχόμαστε πληροφορίες από άτομα ή πηγές που συμπαθούμε ή κρίνουμε αξιόπιστα.
• Υποτιμούμε την αβεβαιότητα με τη ψευδαίσθηση του ελέγχου της.
• Αποδεχόμαστε δικές μας ικανότητες και ταλέντα για τις επιτυχίες μας και την κακή τύχη και εξωτερικούς παράγοντες για τις αποτυχίες μας. Το αντίθετο για τους άλλους.
• Υπάρχει πάντα η ανάγκη μέσω της απόφασης να εκπληρώσουμε το ρόλο μας (shelf prophesy)
• Αποδεχόμαστε τη γνώμη και την πληροφορία με ευκολία λόγω θέσεως κάποιου.

Όταν διαβάζουμε τα παραπάνω δεν μπορούμε να μην συμφωνήσουμε ότι ναι υπάρχουν αυτές οι προκαταλήψεις.

Μπορούμε να δεχτούμε ότι σε αποφάσεις που λάβαμε στο παρελθόν υπήρχαν προκαταλήψεις. Μερικές από τις παραπάνω  ίσως να τις αναγνωρίσουμε και στο αρχικό μας παράδειγμα με τη Lehman Brothers.

Τι γίνεται όμως στην καθημερινότητα;

την στιγμή της πίεσης; του άγχους; Όταν χρειάζεται να λάβουμε μια απόφαση.

Εκείνη την στιγμή ξεχνάμε!

Το ανθρώπινο μυαλό αντιδρά και δεν αποδέχεται εύκολα πως μπορεί να συμβαίνει και σε μας. Ότι δηλαδή μπορεί να λειτουργούμε κάτω/ μέσα  από κάποια πλάνη και προκαταλήψεις / bias.

Μπορείτε να φανταστείτε ότι αυτό συμβαίνει ατομικά αλλά και σε ομάδες που καλούνται να αποφασίσουν για μικρά ή μεγάλα θέματα.

Και αυτή είναι η μεγαλύτερη πλάνη από όλες, δηλαδή ότι δεν αποδεχόμαστε ότι υπάρχουν  προκαταλήψεις κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αποφάσεων μας και επίσης δεν αποδεχόμαστε  ότι λειτουργούμε κάτω από τέτοιες συνθήκες.

Το καταπληκτικό είναι ότι αν μας το υποδείξουν, ακόμη και με στοιχεία, την επόμενη φορά που θα χρειαστεί να λάβουμε αποφάσεις πάλι θα το έχουμε ξεχάσει.

Δυστυχώς αυτό συμβαίνει. Λειτουργούμε με τις πλάνες μας.

Οι αποφάσεις που παίρνουμε είναι εκ φύσεως με ενσωματωμένη πλάνη.

Αυτή είναι η πραγματικότητα. Όμως πολύ δύσκολα μπορούμε να την αποδεχτούμε ατομικά, όσο και ομαδικά ή σε μεγάλους οργανισμούς.

Ακόμη και αν έχουμε αποδεχτεί ότι αποφάσεις που λήφθηκαν στο παρελθόν περιείχαν προκαταλήψεις,  αρνούμαστε να δεχτούμε ότι και η απόφαση που πρόκειται να πάρουμε τώρα, θα περιέχει και αυτή μια μορφή πλάνης.

Μέσα από διάφορες μορφές εκπαίδευσης  μπορούμε  να αναγνωρίσουμε την σημασία αυτής της διαδικασίας και να μάθουμε  πώς να την αντιλαμβανόμαστε  όσο το δυνατόν.

Η αναγνώριση αυτής της πραγματικότητας από μόνη της είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα και μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων, τις ίδιες τις αποφάσεις και την εφαρμογή τους.

Και χρειάζεται να είναι κομμάτι μια διαδικασίας αλλαγής για τους οργανισμούς ανεξάρτητα το μέγεθός τους.

Αν αποδεχτούμε την ύπαρξη της πλάνης στη διαδικασία των αποφάσεων μας, αυτό που συμβαίνει είναι ότι ανοίγονται δυνατότητες για να:

• Εξερευνούμε περισσότερες όψεις της πραγματικότητας οριζόντια αλλά και σε βάθος.
• Οδηγούμαστε σε πιο ολοκληρωμένες/πραγματικά συνειδητές (mindfulness) αποφάσεις.

*Ο Σπύρος Λαβράνος

έχει εργαστεί και εργάζεται ως ανώτατο στέλεχος σε μεγάλες ιδιωτικές εταιρίες και οι απόψεις που εκφράζει είναι προσωπικές.